IX KONFERENCJA NAUKOWA: WITRAŻE – DZIEDZICTWO CENNE CZY NIECHCIANE?
Lublin, 9-11 października 2015 r.
PROGRAM KONFERENCJI
PIĄTEK, 9 X 2015:
8.30 – 9.00 otwarcie konferencji
9.00 – 9.20 Elżbieta Gajewska–Prorok [Wrocław, Muzeum Narodowe, AVP, CV], Dawne i współczesne konserwacje witraży w kolekcji Muzeum Narodowego we Wrocławiu
9.20 – 9.40 Sławomir Oleszczuk [Wrocław, AVP, CV], Omówienie wzorcowych konserwacji w Świdnicy–Kościół Pokoju, Włocławku– średniowieczne witraże figuralne, Jaworze– Kościół Pokoju, Wałbrzychu– kościół pw. Aniołów Stróżów i Ścinawce Dolnej – kościół. pw. Św. Jakuba Apostoł
9.40 – 10.00 Maria Szumska [Lwów, Lwowska Narodowa Akademia Sztuk Pięknych, AVP], Pomiędzy „starym” a „nowym światem: konflikt w sferze podejścia do konserwacji, finansowania i standardów ochrony zabytków
10.00 – 10.20 dr Paweł Karaszkiewicz [Nysa, PWSZ, Centrum Badawczo – Edukacyjne Konserwacji Zabytków, AVP], Oszklenie zewnętrzne witraży: teoria i praktyka
10.20 – 10.40 dr Andrzej Domarzewski [Kraków, Politechnika Krakowska], Witraże sakralne – dziedzictwem cennym, obojętnym czy niechcianym – w kontekście wybranych przykładów
10.40 – 11.00 przerwa kawowa
11.00 – 11.20 dr Janina Kochanowska, Ryszard Sienkiewicz [Szczecin, Akademia Umiejętności „Tradycja”], „Kruche dziedzictwo” – witraże z XVI – XVIII w. na Pomorzu Zachodnim. Problemy badawcze i konserwatorskie
11.20 – 11.40 KatarzynaTur–Marciszuk [Lublin, Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków], Witraże w województwie lubelskim wpisane do rejestru zabytków ruchomych – dziedzictwo docenione
11.40 – 12.00 Alicja Wiśniewska [[Lublin, Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków], Realizacje prac restauratorskich przy witrażach w wybranych kościołach Lubelszczyzny
12.00 – 12.20 Marta Nikiel [Rzeszów, Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Przemyślu – Delegatura w Rzeszowie, AVP], Konserwacja witraży i nowe realizacje w obiektach zabytkowych na obszarze działalności rzeszowskiej delegatury WUOZ. Nie tylko sukcesy
12.20 – 13.00 Zbigniew Brzeziński [Legnica, Pracownia Witraży „Vitro”, AVP], Wykonywanie witraży w obiektach zabytkowych. Uwagi na temat doboru pracowni witrażowej
14.00 – 14.20 przerwa obiadowa
14.20 – 14.40 Jan Pawlicki [Kraków, Fundacja Kultury i Sztuki Europejskiej „ARS LONGA” Mieczysława Święcickiego], Problemy ekspozycji witrażu monumentalnego w przestrzeni muzealnej na przykładzie witraży Adama Stalony–Dobrzańskiego
14.40 – 15.00 Anna Siemieniec [Warszawa, Uniwersytet Warszawski], Adam Stalony–Dobrzański – wielki nieobecny
15.00 – 15.20 Michał Bogucki [Warszawa, Muzeum Ikon – filia Muzeum Warszawskiej Metropolii Prawosławnej], Witraże cerkiewne w Polsce
15.20 – 15.40 dr Tadeusz Karabowicz [Lublin, Uniwersytet Marii Curie–Skłodowskiej], Szkło barwne w XVIII i XIX–wiecznych cerkwiach na Lubelszczyźnie jako dyspersyjna koncepcja światła oraz witraż „Zmartwychwstania” w cerkwi św. Onufrego w Jabłecznej
15.40 – 16.00 przerwa kawowa
16.00 – 16.20 ks. prof. dr hab. Ryszard Knapiński [Lublin, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, em.], Agatowe okna Sigmara Polke w wielkiej kolegiacie w Zurychu
16.20 – 16.40 dr hab. Aneta Kramiszewska [Lublin, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II], O pożądaniu mistyki, odrzuceniu ikonografii i roli przypadku. Rzecz o witrażu Gerharda Richtera w katedrze kolońskiej
16.40 – 17.00 dr Piotr Rosiński [Kielce, Uniwersytet Jana Kochanowskiego], O witrażu w Mauzoleum Adama Żeromskiego w Nałęczowie
17.00 – 17.20 prof. dr hab. Krzysztof Stefański [Łódź, Uniwersytet Łódzki], Problem rekonstrukcji witraży w kaplicy grobowej Karola Scheiblera w Łodzi
17.20 – 17.40 dr Tomasz Szybisty [AVP, CV, Uniwersytet Pedagogiczny], Komunikat o wynikach badań prowadzonych w ramach projektu „Korpus witraży z lat 1800 – 1945 w kościołach rzymskokatolickich metropolii krakowskiej i przemyskiej”
DYSKUSJA
18.30 Wspólna kolacja
SOBOTA, 10 X 2015
8.00 – 14.00 wycieczka: Lublin KUL – Lubartów – Kozłówka – Kamionka – Garbów – Wąwolnica – Lublin KUL
14.00–15.20 przerwa obiadowa
15.20– 15.40 dr Joanna Wojciechowska–Kucięba [Lublin, AVP], Witraże fundacji Zamoyskich w Kozłówce
15.40 – 16.00 Ewa Chmielewska [Sosnowiec, Muzeum w Sosnowcu], Dziedzictwo witrażowe Sosnowca na wybranych przykładach
16.00 – 16. 20 dr Andrzej Laskowski [Kraków, Uniwersytet Ekonomiczny, Narodowy Instytut Dziedzictwa], Translokacje witraży, ich przyczyny i konsekwencje na przykładzie witraży sakralnych diecezji tarnowskiej
16.20 – 16.40 przerwa kawowa
16.40 – 17.00 dr Janina Dzik [Kraków], Recepcja witrażu w kościołach franciszkanów–reformatów. Konfrontacja tradycji i nowoczesności
17.00 – 17.20 dr Marta Kamińska, Paweł Karaszkiewicz, Małgorzata Walczak [Kraków, Akademia Sztuk Pięknych], Badania fizyko–chemiczne witraży średniowiecznych
17.20 – 17.40 Ireneusz Franusik [Nakło Śląskie, Pracownia Witraży], Autoprezentacja
DYSKUSJA
19.30 Wernisaż wystawy fotograficznej pt. CENNE CZY NIECHCIANE? WITRAŻE KOŚCIOŁÓW WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO, Muzeum Archidiecezjalne Sztuki Religijnej w Lublinie, Sala Biała Wieży Trynitarskiej, ul. Królewska 10
Autorzy projektu wystawy: dr Monika Rzepiejewska [ASP Warszawa] i Ireneusz Marciszuk [IHS KUL]
Współpraca: Katarzyna Tur–Marciszuk [WUOZ Lublin] i Tomasz Mroczek [Warszawa]
NIEDZIELA, 11 X 2015:
9.30 – 9.50 ks. dr Leszek Makówka [Katowice, Muzeum Diecezjalne, AVP], Fusing – alternatywa dla witraża?
9.50 – 10.10 dr hab. inż. arch. Aleksandra Satkiewicz–Parczewska, prof. PS [Szczecin, Politechnika Szczecińska, AVP], Witraż fusingowy we wnętrzu zabytkowym (na przykładzie realizacji dla kaplicy papieskiej w kościele św. Jana Ewangelisty w Szczecinie)
10.10 – 10.30 Andrzej Bochacz [Legionowo, AVP], Nowoczesne formy ekspozycji witraży
10.30 – 10.50 dr Małgorzata Reinhard–Chlanda [Kraków, Akademia Sztuk Pięknych, AVP], Mozaiki jako elementy tożsamości miejsc. Zapoznane dziedzictwo krakowskiej mozaiki z początku XX wieku
DYSKUSJA
ZAKOŃCZENIE KONFERENCJI
ZEBRANIE SPRAWOZDAWCZO–WYBORCZE CZŁONKÓW AVP
godz. 12.00 I termin
godz. 12.15 II termin
W dniach 9-11 października 2015 r. odbyła się w Lublinie konferencja naukowa zatytułowana Witraże – dziedzictwo cenne czy niechciane? Była to dziewiąta konferencja organizowana przez Stowarzyszenie Miłośników Witraży „Ars Vitrae Polona”. W tym roku współorganizatorem i gospodarzem spotkania był Instytut Historii Sztuki Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego im. Jana Pawła II. Sesji towarzyszyło otwarcie wystawy fotograficznej pt. Cenne czy niechciane? Witraże kościołów województwa lubelskiego oraz wycieczka do kilku obiektów sakralnych w okolicach Lublina, w których zachowane są przedwojenne witraże.
Honorowy patronat nad konferencją roztoczył J. M. Ks. prof. Antoni Dębiński, Rektor Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II
Trzydniowa konferencja zgromadziła 30 prelegentów i każdego dnia średnio około 60 słuchaczy reprezentujących muzea, służby konserwatorskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, pracownie witraży [zajmujące się także konserwacją i projektowaniem], uczelnie, fundacje i miłośników witraży m. in. z Częstochowy, wielkopolskiej Dąbrowy Nowej, Jarosławia, Katowic, Kielc, Krakowa, Legnicy, Legionowa, Lęborka, Lublina, Lwowa, Łodzi, Nysy, Otwocka, Radomia, Rzeszowa, Sosnowca, Szczecina, Warszawy i Wrocławia.
Celem konferencji było przedstawienie kondycji dziedzictwa witrażowego, określenie problemów konserwatorskich stwarzanych przez witraże, zwrócenie uwagi na postrzeganie witraży przez właścicieli oraz służby ochrony zabytków. Został on osiągnięty dzięki prelegentom, którzy konsekwentnie analizowali w swoich wystąpieniach postawiony problem, ukazując go z punktu widzenia swojej profesji czy specjalizacji. Przedstawiciele służb konserwatorskich województwa lubelskiego zaprezentowali zasób przedwojennych witraży zachowany na terenie podległym ich działalności (Katarzyna Tur-Marciszuk) oraz przykładowe prace konserwatorskie przeprowadzone w ostatnim czasie przy witrażach objętych ochroną prawną (Alicja Wiśniewska). Podjęto temat wartości witraży znajdujących się w muzeach, ale także trudności jakie wiążą się z ich opracowywaniem naukowym, konserwacją i ekspozycją (Elżbieta Gajewska-Prorok, Michał Bogucki, Joanna Wojciechowska-Kucięba). Konserwatorzy witraży zaprezentowali przykłady prac godnych naśladowania np. Sławomir Oleszczuk (rzeczoznawca Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego od spraw konserwacji witraży) omówił prace w kościołach w Świdnicy, Włocławku, Jaworze, Wałbrzychu i Ścinawce Dolnej, dr Paweł Karaszkiewicz zaprezentował sposoby właściwego oszklenia zewnętrznego witraży, prof. dr hab. Krzysztof Stefański omówił problemy rekonstrukcji witraży w kaplicy grobowej Karola Scheiblera w Łodzi, a pracownicy służb konserwatorskich i Narodowego Instytuty Dziedzictwa zwrócili uwagę na „niegodne naśladowania realizacje” oraz wartościowe obiekty w złym stanie zachowania: dr Andrzej Laskowski odniósł się do translokacji witraży, ich przyczyn i konsekwencji takich działań, Marta Nikiel zaprezentowała konserwacje i nowe realizacje witraży w obiektach zabytkowych będące czasem sukcesem, a czasem przynoszące szkody dla zabytków i obniżenie estetyki wnętrza. Naukowcy przedstawili efekty swoich badań i refleksji nad stanem zachowania zabytkowych witraży i ich oddziaływaniem na atmosferę wnętrza świątyni, a także piękne i nowatorskie współczesne realizacje witrażowe i fusingowe, nie zapominając o witrażach nie udanych (Maria Szumska, dr Andrzej Domarzewski, dr Tadeusz Karabowicz, ks. prof. dr hab. Ryszard Knapiński, dr hab. Aneta Karmiszewska, dr Piotr Rosiński, Ewa Chmielewska, dr Janina Dzik, , Andrzej Bochacz; niestety wśród wystąpień na temat techniki fusingu zabrakło głosów ks. dra Leszka Makówki i prof. Aleksandry Satkiewicz-Parczewskiej, którym stan zdrowia nie pozwolił na przybycie do Lublina). Dwa referaty poświęcono twórczości Adama Stalony-Dobrzańskiego (Jan Pawlicki, Anna Siemieniec), a dr Małgorzata Reinhard – Chlanda omówiła mozaikę, jako element tożsamości miejsca. Dr Marta Kamińska, Paweł Karaszkiewicz i Małgorzata Walczak przedstawili badania fizyko-chemiczne witraży średniowiecznych, które prowadzą w Pracowni Witrażu i Szkła ASP w Krakowie. Z wielkim zainteresowaniem spotkalo się wystąpienie państwa Janiny Kochanowskiej i Ryszarda Sienkiewicza poświęcone, wciąż mało znanym, nowożytnym witrażom z terenu Pomorza Zachodniego. Podczas sesji trwały ożywione dyskusje. Adwersarze wspomagali się nie tylko wiedzą naukową, ale również cytatami z Pisma Świętego oraz twórczością poetycką.
Opisywanemu wydarzeniu towarzyszyły dodatkowe atrakcje: wspólna kolacja po pierwszym dniu obrad, w drugim wycieczka autokarowa, podczas której uczestnicy zapoznali się z witrażami barokowego kościoła pw. św. Anny w Lubartowie, „wersalskiej” kaplicy pałacowej w Kozłówce, neogotyckiej kaplicy grobowej Zamoyskich w Kamionce, neogotyckich kościołach pw. Przemienienia Pańskiego w Garbowie i i pw. św. Wojciecha w Wąwolnicy oraz współczesnymi realizacjami witraży w gotyckiej kaplicy pw. Najświętszej Marii Panny w tejże miejscowości. Wracając, dzięki inicjatywie uczestników oraz pomocy ks. prof. dr hab. Ryszarda Knapińskiego udało się zobaczyć witraż projektowany przez Stanisława Fijałkowskiego i wystrój wnętrza kościoła pw. św. Andrzeja Boboli w Lublinie. Ks. Jerzey Ważny, proboszcz kościoła oprowadził uczestników po świątyni i wyjaśnił ideę jej programu ikonograficznego. Natomiast wieczorem, po drugim dniu konferencji, uczestniczono w wernisażu wystawy zatytułowanej Cenne czy niechciane? Witraże kościołów województwa lubelskiego, która została zaprezentowana w Muzeum Archidiecezjalnym Sztuki Religijnej w Lublinie w Sali Białej Wieży Trynitarskiej. Ks. Andrzej Oleszko, dyrektor Muzeum, który użyczył pomieszczenia na wystawę przekazał uczestnikom wyrazy uznania za ich pracę oraz zapewnienie o modlitwie.
Zaprezentowane fotografie pokazywały witraże, które przetrwały pierwszą i drugą wojnę światową, ewentualnie zostały po tych tragicznych wydarzeniach odrestaurowane. Powstały one w początkach XX w., kiedy to nasilił się ruch budowlany kościołów neogotyckich. Nowe świątynie były projektowane wraz z całym wystrojem architektonicznym i wyposażeniem ruchomym, a oznacza to również witrażowe przeszklenia okien. Do takich realizacji należą pokazane na wystawie witraże z kościołów w Bobach, Garbowie, Gęsi, Jabłoniu, Łopienniku, Mełgwi, Wąwolnicy i Wojcieszkowie. Ponadto na wystawie znalazły się fotografie witraży fundowanych w istniejących, starszych kościołach. Takie dzieła powstały w: Krzczonowie, Lubartowie, Milejowie, Opolu Lubelskim i Żyrzynie. Autorzy wystawy nie mieli możliwości zaprezentowania wszystkich witraży sfotografowanych podczas wykonywanej przez autorów wystawy inwentaryzacji ze względu na ograniczoną powierzchnię wystawienniczą. Aby zobrazować miejsca występowania prezentowanych dzieł sztuki opracowana została mapka , a także plansze ze zdjęciami kościołów, miniaturkami prezentowanych witraży oraz tekstami zawierającymi dane historyczne i administracyjne dotyczące witraży.
Autorami projektu wystawy byli dr Monika Rzepiejewska (Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie) i Ireneusz Marciszuk (IHS KUL). Autorami zdjęć – Ireneusz Marciszuk (IHS KUL), dr Monika Rzepiejewska (Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie) i Tomasz Mroczek z Warszawy, autorem komentarzy Katarzyna Tur – Marciszuk (Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Lublinie), konsultacjami służyła niezmordowanie Pani Prezes Stowarzyszenia Miłośników Witraży Danuta Czapczyńska-Kleszczyńska, której należą się słowa uznania i podziękowania za kolejną IX konferencję poświęconą dziedzictwu witrażowemu.
Katarzyna Tur-Marciszuk
